Phân tích
* Tha hoá : là biến đổI thành cái
khác. Trong truyện Chí Phèo,
tình trạng con ngườI bị tha hoá
có thể hiểu ở hai phương diện.
Một là không được sống như
bản chất ngườI của mình: Chí
Phèo vốn là một nông dân lương
thiện mà phảI sống như một con
quỷ dữ của làng Vũ Đại. Hai là
những sản phẩm do mình tạo ra
lạI trở thành xa lạ, thậm chí thù
địch vớI chính mình: những
ngườI nông dân như Chí Phèo
đã xây dựng nên làng Vũ ĐạI
cần lao và lương thiện, nhưng
cái làng ấy không chấp nhận Chí
Phèo quay về, thậm chí còn thù
ghét và sợ hãi anh (khi Chí Phèo
chết, cả làng cảm thấy mừng
rở).
* Bi kịch : ở đây chỉ con ngườI
rơi vào một tình huống bi thảm,
không lốI thoát, nhưng ngườI ta
chỉ cảm thấy tình huống đó khi
ý thức được. Chí Phèo tuy bị tha
hoá từ lâu, nhưng trước khi gặp
thị Nở, anh sống triền miên
trong những cơn say và chưa
thấy mình khổ, nghĩa là chưa
thật sự có bi kịch nộI tâm. Cho
đến lúc bị ốm, gặp thị Nở, Chí
Phèo tỉnh ra, mớI ý thức được
tình trạng tha hoá của mình và
bi kịch bắt đầu diễn ra trong đờI
sống nộI tâm của anh.
* a.Giá trị tố cáo hiện thực –
nhât vật bá Kiến:
* Trong truyện Chí Phèo, Nam
Cao có phân tích các quan hệ xã
hộI nông thôn miền Bắc nước ta
trước Cách mạng tháng Tám
1945. Quan hệ đó gồm hai mâu
thuẫn :
o Mâu thuẫn thường xuyên
trong nộI bộ bọn cường hào, địa
chủ thống trị. Bọn chúng như
một đàn cá tranh mồi. MồI thì
ngon và bè nào cũng muốn ăn,
do đó, chúng luôn luôn rình cơ
hộI để trị nhau, muốn cho nhau
lụn bạI để cườI lên đầu lên cổ
nhau. Mâu thuẫn khá phổ biến,
gay gắt ngày có liên quan đến
số phận những binh Chức, Năm
Thọ, đặc biệt là Chí Phèo.
o Mâu thuẫn giai cấp đốI kháng
giữa bọn địa chủ cường hào
thống trị vớI ngườI nông dân
lao động bị áp bức bóc lột được
tác giả tập trung thể hiện một
cách sâu sắc.
* Nhân vật tiêu biểu cho gia cấp
thống trị là bá Kiến được Nam
Cao vạch trần bộ mặt tàn ác, xấu
xa của hắn. Đây là một tên
cường hào cáo già trong “nghề”
thống trị dân đen, được khắc
hoạ qua những chi tiết ngoạI
hình thật độc đáo, từ giọng
quát rất sang, lốI nói ngọt nhạt
đến cái cườI Tào Tháo. Bằng
cách để nhân vật độc thoạI, tự
phơi ra những tính toán, thủ
đoạn, âm mưu thâm độc trong
việc đàn áp, thống trị tầng lớp
nông dân, tác giả đã lột trần bản
chất gian hùng của bá Kiến :
mềm nắn rắn buông, sợ kẻ cố
cùng liều thân, bám thằng có
tóc, một ngườI khôn ngoan thì
chỉ bóp đến nửa chừng, ngấm
ngầm đẩy ngườI ta xuống sông,
nhưng rồI lạI dắt nó lên để nó
đền ơn… Bản chất gian hùng ấy
của bá Kiến tập trung đầy đủ
trong cái cách đốI xử của hắn
vớI Chí Phèo.
b.Giá trị nhân đạo – nhân vật Chí
Phèo :
* Trước hết, Chí Phèo là một sản
phẩm của tình trạng áp bức bóc
lột ở nông thôn nước ta trước
Cách mạng tháng Tám 1945. Đó
là hiện tượng ngườI lao động
lương thiện bị đẩy vào con
đường lưu manh dần dần bị tha
hoá. Vì hờn ghen vớ vẫn. Lí Kiến
đẩy anh canh điền vào nhà tù.
Nhà tù thực dân đã tiếp tay lão
cường hào thâm độc để giết
anh chết phần “ngườI” trong
con ngườI Chí Phèo, biến Chí
thành Phèo, biến ngườI nông
dân lương thiện thành quỷ dữ.
Chi tiết kết thúc tác phẩm đầy
ngụ ý, biết đâu lạI chẳng có một
“Chí Phèo con” bước từ cái lò
gạch cũ vào đờI để “nốI nghiệp
bố” Hiện tượng Chí Phèo chưa
thể hết khi xã hộI tàn bạo vẫn
không cho con ngườI được
sống hiền lành, tử tế, vẫn còn
những ngườI dân lương thiện bị
đẩy vào con đường lưu manh,
tộI lỗi. Sức mạnh phê phán, ý
nghĩa điển hình của hình tượng
Chí Phèo chính là vạch ra được
cái quy luật tàn bạo, bi thảm này
trong cái xã hộI tốI tăm của
nông thôn nước ta thờI đó.
* Nam Cao đã cho thấy tất ca
nỗI thống khổ ghê gớm của
nhân vật Chí Phèo. NỗI thống
khổ đó không phảI là không nhà
không cửa, không cha không
mẹ, không họ hàng thân thích…
mà chính là Chí Phèo bị xã hộI
vằm nát cả một mặt ngườI,
cướp đi linh hồn ngườI, phảI
sống kiếp sống tốI tăm của con
vật lạ. Đó chính là nỗI thống khổ
của cá thể sinh ra là ngườI
nhưng lạI không được làm
ngườI và bị xã hộI từ chốI, xua
đuổI. Tình trạng bi thảm này
được tác giả minh chứng trong
đoạn mở đầu giớI thiệu một
chân dung, một tính cách “hấp
dẫn”, vừa hé cho thấy một số
phận bi đát. Dù say rượu đến
điên khùng, Chí Phèo vẫn như
cảm nhận thấm thía “nông nỗI”
khốn khổ của thân phận mình.
Anh chửI trờI, chửI đờI rồI
chuyển sang chửI tất cả làng Vũ
ĐạI, cuốI cùng anh chửI thằng
cha con mẹ nào đẻ ra cái thằng
Chí Phèo. Không ai chửI lạI anh
vì rất đơn giãn là không ai coi
anh như con người.
* Nam Cao có vài cái nhìn đầy
chiều sâu nhân đạo khi đi vào
nộI tâm nhân vật để phát hiện
và khẳng định bản chất lương
thiện của những con ngườI
khốn khổ. Chí Phèo đến vớI thị
Nở trong một đêm trăng say
rượu. Như điều kì diệu là thị Nở
không phảI chỉ khơi dậy bản
năng ở gã đàn ông say, mà lòng
yêu thương mộc mạc chân
thành, sự chăm sóc giản dị của
ngườI đàn bà khốn khổ ấy đã
làm thức tỉnh Chí Phèo. Trong
tâm hồn tưởng chừng như chai
đá thậm chí bị huỷ hoạI của Chí
Phèo, phần bản chất lương thiện
ngày thường bị lấp đi vẫn le lói
một ánh sáng lương tri, sẽ bừng
sáng lên lúc gặp cơ hội. Lúc
được thị Nở chăm sóc, Chí Phèo
thật sự ngạc nhiên vì xưa nay,
nào có thấy ai tự nhiên cho cái
gì, mà hắn phãi doạ nạt hay là
giật cướp mớI có được. Lần đầu
tiên khi tỉnh giấc, anh bâng
khuâng nghe tiếng chim hót (…)
tiếng cườI nói của những ngườI
đi chợ, thì niềm ao ước có một
gia đình nho nhỏ trỗI dậy trong
lòng anh. Nam Cao viết : “… hắn
có thể tìm bạn được, sao lạI chỉ
gây kẻ thù ? (…) Hắn thèm lương
thiện, hắn muốn làm hoà vớI
mọI ngườI biết bao!”